Kościół ewangelicko-augsburski pod wezwaniem Chrystusa
Zbawiciela w Olsztynie to jedna z trzech świątyń znajdujących się w
obrębie olsztyńskiego Starego Miasta, stoi w rogu starego rynku
przy ulicy Zamkowej. Obiekt zbudowany został w latach 1876-1899 w stylu
neogotyckim, a poświęcony 15 października 1877 roku. W 1939 r. w
Olsztynie mieszkało 14 tys. ewangelików, w 2007 roku parafia liczyła
około 500 osób.
Gmina ewangelicko-augsburska (luterańska) powstała na terenie Olsztyna w
1779 roku. Na jej potrzeby władze oddały wówczas całe piętro w
północnym skrzydle zamku, gdzie zorganizowano kaplicę, mieszkanie proboszcza i szkołę. Od 1828 roku
zaczęto ubiegać się o budowę niezależnej świątyni. W roku 1832 zakupiono od
miasta plac między rynkiem a fosą zamkową. Pierwszy projekt opracował w
grudniu 1838 roku inspektor budowlany Schwinck z Królewca. Niestety ze
względu na brak funduszy nie przystąpiono do budowy. Nowe możliwości w
zakresie inwestycji miejskich pojawiły się dopiero po zwycięstwie Prus
nad Francją. Proboszczem był wtedy ks. Albert Zapatka,
który od razu ponowił starania o budowę kościoła. Autorem nowego projektu był mistrz murarski
z Olsztyna, Puhlmann. 9 czerwca 1876 roku położono kamień
węgielny pod przyszły kościół, stał się nim głaz narzutowy tzw.
„Łyński Kamień”, który od lat spoczywał w tym miejscu. Kamień węgielny usytuowany jest wprost pod ołtarzem i
obejmuje powierzchnię całej absydy. Głównym wykonawcą budowy był mistrz
murarski Matthias Toffel. 15 października 1877 r. odbyła się w
Olsztynie uroczystość poświecenia kościoła. Kościół był kilkakrotnie remontowany: po raz pierwszy w 1899 r., a
ostatni – w latach 200-2001. Kościół zaprojektowano na 500 miejsc siedzących, 310 na dole i 190 na emporach.
Powyżej
fotografie z lat 1910-1980, kościół ewangelicko-augsburski pw.
Chrystusa Zbawiciela, w tle też Zamek Kapituły Warmińskiej oraz Targ
Rybny, poniżej kościół ewangelicko-augsburski współcześnie.
Proboszczem olsztyńskich luteran jest ksiądz Łukasz Stachelek. Ksiądz ma żonę Dorotę oraz dwoje dzieci – córkę
Noemi i syna
Natana. Na stanowisku proboszcza zastąpił biskupa
Rudolfa Bażanowskiego, który kierował olsztyńską parafią od
1997 roku. Parafia jest dostępna dla każdego, kto tego potrzebuje i
chce. Ksiądz włącza się w Noc Muzeów, organizuje koncerty jazzowe oraz
organowe. Popieram.
Bazylika pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej.
Kościół św. Katarzyny w Braniewie jest jednym z najpiękniejszych
kościołów Warmii. Gotycki kościół zbudowano w latach 1343-1442. Do 1945
roku zachowało się w nim wiele gotyckich elementów, między
innymi późnogotycki ołtarz szafkowy i tryptyk z 1485 roku. W 1945 roku
przed wycofaniem się Niemcy wysadzili wieżę kościoła,
niszcząc przy okazji znaczną część obiektu. Świątynia po wojnie nie
została
odbudowana. W latach 60. XX wieku pod pretekstem zabezpieczenia i
odgruzowania rozebrano większą część budowli. Kościół
odbudowano dopiero w latach 1979-1986.
Neogotycki klasztor Regina Caeli
został zbudowany w latach 1904-1906. Powstał jako dom formacyjny
nowicjatu Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny. Okazały budynek podczas
wojny wykorzystywano jako szpital polowy. W 1571 r. powstało w Braniewie
zgromadzenie sióstr katarzynek założone przez Reginę Protmann,
beatyfikowaną przez
papieża Jana Pawła II w 1999 r. Siostry niosły pomoc ofiarom licznych
epidemii, zakładały szkoły dla
dziewcząt, zwłaszcza ubogich, prowadziły przedszkola oraz sierocińce.
Krypta bł. Reginy Protmann znajduje się w bazylice w Braniewie, w której
w latach 1809-1929 spoczywały doczesne szczątki błogosławionej.
Markajmy to niewielka wieś założona na początku
XIV w. Najstarsze wzmianki o niej pochodzą z 12 sierpnia 1308 r. i mówią
o lokacji na prawie chełmińskim. Dawne nazwy wsi Markaymen, Markaym były pochodzenia pruskiego.
W XIX w. Markajmy zamieszkiwało wielu katolików,
którzy musieli udawać się na mszę do
pobliskiego Lidzbarka Warmińskiego. Aby ułatwić im życie, w 1854 r. wybudowano neobarokową kaplicę.
Jest to skromna budowla na planie kwadratu. Nad wejściem znajdują się małe sterczyny i
nisza z krucyfiksem. Kaplica przykryta jest prostym dwuspadowym dachem, a
nad przednią fasadą umieszczono małą dzwonnicę. Po bokach widoczne są wąskie okna.
W Rogóżu znajduje się barokowa kapliczka z XVII w. oraz dwie kapliczki z XIX w.
Wieś Rogóż w powiecie lidzbarskim (niem. Roggenhausen) była wymieniana w dokumentach już w roku 1335, a rok później – w przywileju lokacyjnym wsi Krekole
– wśród świadków występuje Jan, sołtys z Rogóża. Miejscowość lokowana w
1338 r. przez wójta krajowego Henryka Lutra, zniszczona w czasie wojny
1519-1521, otrzymała nowy przywilej, który wystawił w 1536 r. biskup warmiński Maurycy Ferber. W roku 1688 r. było tu 14 gospodarstw chłopskich.
We wsi znajduje się gotycki kościół parafialny, salowy z wieżą, z drugiej połowy XIV w., pw. św Barbary. W Przewodniku po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich Andrzeja Rzempołucha czytamy, że wieżę
kościoła nadbudowano w 1797 r. Wnętrze świątyni odnawiane było
dwukrotnie w XVIII w. Z okresu drugiej odnowy pochodzą sztukatorskie
tonda z popiersiami Chrystusa, Matki Boskiej i Apostołów rozmieszczone
na ścianach między oknami, wykonane przez Krzysztofa Perwangera. Ołtarz
rokokowy z warsztatu Chrystiana Bernatda Schmidta z ok. 1770 r. Kościół
był odnawiany w latach 1886 i 1918-1919. Elewacja frontu muru
kościelnego rozczłonowana jest tynkowanymi blendami i
zwieńczona sterczynami. W środkowym, południowym odcinku muru znajduje
się trójczłonowa brama. Kościół murowany jest z cegły, na kamiennych
fundamentach. Przy kościele znajdował się cmentarz przykościelny, z
którego zachowały się trzy żeliwne krzyże nagrobkowe.
Krzysztof Perwanger
przybył do Tolkmicka z Tyrolu ok. 1735 roku. Był tam piwowarem, od 1746
r. został starszym cechu warzelników piwa. W roku 1758 został
burmistrzem Tolkmicka. W Tolkmicku mieszkał do 1761
roku. Później krótko przebywał w Królewcu, u schyłku życia na stałe
osiadł w Reszlu. Perwanger z technikami rzeźbiarskimi zapoznał się
najprawdopodobniej w
warsztacie Antoniego Kornowskiego w Tolkmicku. Był prekursorem rokoka
na Warmii. Swoje prace wykonywał w gipsie, marmurze, piaskowcu, drewnie i
kości słoniowej. Z warsztatu Perwangera obok rzeźb figuralnych
wychodziły prace snycerskie jak ambony, konfesjonały i zdobienia
organów. Znane i zachowane prace Krzysztofa Perwangera możemy oglądać
m.in. w Barczewie, Dobrym Mieście, we Fromborku pomnik św. Jana
Nepomucena, Ornecie, Krośnie, Stoczku Klasztornym, Świętej Lipce i
Rogóżu właśnie. Ołtarz rokokowy pochodzi z warsztatu Chrystiana Bernatda
Schmidta z ok. 1770 r. Chrystian Bernard Schmidt lub Schmitt ur.
22 sierpnia 1734 r. w Reszlu to rzeźbiarz, stolarz, największy artysta
rokokowy na Warmii. Pozostawił po sobie bogaty dorobek artystyczny,
który wyróżnia się na
tle dzieł współczesnych mu rzeźbiarzy na terenie Pomorza Wschodniego
oraz Rzeczypospolitej. Prace powstałe w jego reszelskim warsztacie i pod
jego kierunkiem są w przeważającej części w drewnie i prezentują różne
formy, od typowych rzeźb sakralnych i figur po małą architekturę,
tworzoną we współpracy z innymi pracowniami stolarskimi. Specjalizował
się w wyposażeniu kościołów i kaplic. Spod jego dłuta wyszły: ołtarze,
ambony, baptysteria, chóry i prospekty organowe, konfesjonały, a także
małe przedmioty sztuki sakralnej, jak krucyfiksy i figurki. Poza
Krzysztofem Perwangerem
był jedynym znaczącym rzeźbiarzem tworzącym na Warmii w stylu
rokokowym. Zachowane prace można oglądać w świątyniach na terenie całej
diecezji
warmińskiej. Najwięcej pochodzi z kościołów parafialnych w okolicach
Reszla. Większość zamówień artysta wykonywał na polecenie duchowieństwa
różnego szczebla. Po zaborze dominium przez państwo pruskie w 1772 r.
realizował także zamówienia na rzecz kościoła protestanckiego. Stąd w
jego dorobku podwieszane figury aniołów chrzcielnych oraz prospekty
organowe czy ołtarze ambonowe. Pozostawił po sobie m.in. ołtarze,
konfesjonały, ambony czy baptysteria w kościołach w Reszlu, Radostowie,
Barczewie, Biskupcu, Bisztynku, Kiwitach, Braniewie, Dywitach,
Grzędzie, Jezioranach, Klewkach, Krośnie, Lamkowie, Lubominie,
Piotraszewie, Sątopach, Sząbruku, Tłokowie. Zdjęcie z Wikipedii/Kościół pw. św. Barbary w Rogóżu.
Kilka
kilometrów dalej wkraczamy do Dywit, podolsztyńskiej gminny i
spoglądamy na kościół. Pierwsza gotycka świątynia poświęcona św. Apostołom Szymonowi i Judzie Tadeuszowi
została wzniesiona w wieku XIV i przyłączona do
dekanatu dobromiejskiego. Wieża została wybudowana na przełomie XV i XVI
w. W 1893 r. rozebrano kościół, pozostawiając wieżę. Nowy konsekrował
25 X 1897 r. biskup polowy Adolf
Namszanowski. Jego budowniczym był ks. Józef Rapierski,
który wyposażył także wnętrze. Neogotycki ołtarz, figury
apostołów, konfesjonał i chór wykonały zakłady snycerskie z Królewca.
Szkoła wrocławska wykonała witraże, a szkoła śląska obrazy drogi
krzyżowej i obrazy bocznych ołtarzy. Projektantem
był oczywiście Fritz Heitmann z Królewca, który projekyował wiele
ceglanych kościołów na terenie diecezji warmińskiej i wykorzystywał
elementy zaczerpnięte z architektury Prus Krzyżackich. Zobacz: Jonkowo – kościół pw. św. Jana Chrzciciela | Olsztyn – kościół pw. NSPJ. Cytując za Leksykonem Kultury WiM, jest to kościół orientowany, neogotycki, trójnawowy, halowy. Wzniesiono
go z czerwonej cegły na rzucie prostokąta o wymiarach 40m x 17m. Po
stronie wschodniej znajduje się prosto zamknięte prezbiterium, od
zachodu do korpusu budowli przylega kwadratowa wieża o sześciu
kondygnacjach. Jej dolne piętra ozdobione zostały blendami ostrołukowymi
i bliźnimi półkolistymi wnękami oraz tynkowanym fryzem opaskowym.
Całość nakryto dachem dwuspadowym ze szczytami schodkowymi i zwieńczono
czterometrowym krzyżem oraz chorągiewką z kutego żelaza z
datą 1894. Również korpus nawowy oraz prezbiterium ozdobiono
licznymi blendami ostrołukowymi i bliźnimi półkolistymi, tynkowanymi
wnękami, wklęsłymi fryzami i schodkowymi szczytami. Całość przykryto
dwuspadowym dachem z dachówki. W nawie głównej zastosowano sklepienie
gwiaździste, sześcioramienne, w nawach bocznych – krzyżowo-żebrowe.
Dywity, Warmia południowa. Nazwa wsi Dywity pochodzi od słowa Dywitzen, co w języku pruskiego
plemienia Warmów oznacza Góra Boga. Wieś wzmiankowana w roku 1354, lokowana w 1366 r. i do roku 1772 r. należała do kapituły warmińskiej.
Powyżej
nisza blendy i rzeźba Najświętszego Serca Pana Jezusa. Korpus kościoła
bogaty jest w tynkowane wnęki oraz różnego rodzaju sterczyny.
W niszy plebanii kolejna rzeźba oraz kapliczka warmińska przy kościele.
